Zmienne nagrody to jedna z najbardziej uzależniających technik znanych w psychologii behawioralnej. By ją zbadać, powstało wiele doświadczeń – szczególnie na szczurach. W najbardziej znanym eksperymencie gryzonie dostawały jedzenie po naciśnięciu dźwigni – co budowało w ich mózgach pozytywne wzmocnienie, w którym to dźwignia równała się jedzeniu.
Dzisiaj systemy takie wykorzystuje się w różnych elementach naszego życia – czy to w xon bet casino w grach hazardowych, czy naszych ulubionych grach komputerowych. Nie jest to duże zaskoczenie – system taki uzależnia w kilka chwil, a odsunąć się od niego jest naprawdę trudno, nawet gdy mamy świadomość tej pułapki.
Kilka słów o przeszłości: skąd pochodzą zmienne nagrody?
Wspomniany eksperyment, przeprowadzony przez B.F. Skinnera na szczurach oraz gołębiach było rewolucyjne na wiele sposobów. Wprowadzono dzięki niemu zmienne wzmocnienie – początkowo zwierzęta otrzymywały nagrody zawsze po wciśnięciu dźwigni. Gdy jednak nagroda zaczynała pojawiać się dopiero co ileś wciśnięć, w losowych odstępach, a więc bez stałego wzoru, testowane zwierzęta zaczynały wciskać dźwignie znacznie częściej niż te, które miały zapewnioną nagrodę po każdym naciśnięciu.
Mózg – czy nasz, czy szczurów albo gołębi – uczy się, że nagroda może nadejść w każdej chwili – to z kolei powoduje, że nasza uwaga jest stale napięta i utrzymana na danym elemencie. Dopamina, czyli przekaźnik odpowiedzialny za odczuwanie przyjemności, jest wydzielana w oczekiwaniu na nagrodę, a więc jeszcze przed naciśnięciem dźwigni. To z kolei sprawia, że sama czynność losowania w naszym mózgu kodowana jest jako coś przyjemnego, coś, z czego powinniśmy się cieszyć. Oczywiście trafienie konkretnej nagrody to kolejny strzał dopaminy – to sprawia, że cała czynność, od przygotowania się do losowania, po zakończenie i otrzymanie nagrody utrzymuje grającego na dopaminowym „haju”, w stanie euforii i ekstazy.
Sloty i lootboxy – dwie strony tej samej monety?
Dzisiaj granica między hazardem a grami wideo mocno się zaciera – głównie przez wiele elementów losowych, które wprowadzane są do tych drugich, jak i większe znaczenie grafiki czy animacji w produkcjach iGamingowych.
Wystarczy spojrzeć na lootboxy: losowe paczki, skrzynki, z których możemy zdobyć atrakcyjne nagrody, takie jak dodatkowe wyglądy dla naszych postaci, lepsze przedmioty czy ulepszenia, czyniące nas silniejszymi. Ich losowość działa dokładnie tak, jak opisaliśmy wcześniej – gracz otwiera taką nagrodę i już w momencie podjęcia o tym decyzji czuje zastrzyk adrenaliny.
Tak samo działają sloty – granie na nich związane jest wyłącznie ze szczęściem grającego, a mimo tego wiele osób spędza z nimi dużo czasu, nierzadko stawiając ogromne zakłady i grając o wysokie kwoty. Efekt nieprzewidywalności sprawia, że gracze wracają raz za razem – bez względu na to, czy ostatnim razem udało im się więcej wygrać, czy przegrać.
Takie systemy uzależniające są naprawdę trudne do opanowania w naszych głowach – iluzja kontroli, zastrzyki dopaminy, to wszystko powoduje, że gdzie nie spojrzymy, jaki rodzaj cyfrowej rozrywki nie wybierzemy, będziemy wystawieni na ciężkie próby i mechanizmy walczące o każdy skrawek naszej uwagi.
Jakie mechanizmy działają na nas najbardziej?
Poniżej przedstawiamy kilka najpopularniejszych mechanizmów, z jakimi spotkać się możesz i w grach hazardowych, jak i bardziej standardowych grach wideo!
- Zmienna wartość nagrody – decydując się na losowanie, nigdy nie wiesz, jaką nagrodę otrzymasz. W przypadku gier hazardowych może być to niska wygrana, a czasami jackpot – co więcej, w ich przypadku możemy nawet nie zdobyć żadnej wygranej. Lootboxy w tej kwestii są nieco bardziej pobłażliwe – zawsze coś otrzymamy, zmienna jest tylko wartość tej nagrody
- Efekt „near miss” – pojawia się np. w skrzynkach znanych z Counter Strike. Animacja pokazuje, że zaraz obok naszej wygranej była nagroda o znacznie większej wartości. Mamy przez to poczucie, że mimo wygranej, byliśmy blisko czegoś naprawdę dużego – i mamy ochotę zagrać jeszcze raz. W slotach działa to podobnie – możemy zobaczyć, że ostatni brakujący symbol był nieco poniżej czy powyżej naszej linii wygrywającej.
- Szybka pętla akcji – między kliknięciem, uruchamiającym grę czy obrót, a rezultatem, nie może minąć zbyt dużo czasu. Najczęściej jest to kilka sekund, trzymających w napięciu. To sprawia, że możemy stracić kontrolę nad naszymi decyzjami i chcieć powtarzać ten krótki proces cały czas
- Nagrody progresywne – z tymi najczęściej spotkać się można w grach komputerowych. Im więcej grasz, tym lepszą szansę masz na zdobycie głównej nagrody. Znane jest to z gier typu gacha, w których, by zdobyć najrzadszy drop, trzeba wykonać kilkadziesiąt prób – inaczej szansa na taką zdobycz jest minimalna.
- FOMO – fear of missing out, czyli strach przed ominięciem przez nas pewnej akcji, to także skuteczny mechanizm wywoływania pożądanych reakcji. Jeżeli skrzynia z nagrodą, jakaś funkcja na slocie niedługo zniknie i prawdopodobnie nie wróci już nigdy, będziemy mieli potrzebę szybkiego działania i podjęcia akcji przed upływem tego czasu, co z kolei może prowadzić do niekontrolowanych decyzji i irracjonalnych zachowań.
Świadomość jest twoją tarczą!
Zmienna nagroda to potężne narzędzie psychologiczne – takie, które działa właściwie zawsze, nawet gdy jesteśmy świadomi jego istnienia. Warto jednak krytycznie patrzeć na systemy nagród w grach i zadać pytanie: czy gram dlatego, że sprawia mi to przyjemność, czy wyłącznie dla zaspokojenia potrzeby dopaminy. Jeżeli w graniu nie ma rozrywki i zabawy – nie jest to warte naszego czasu!
